W roku akademickim 2020/2021 Katedra Statystyki Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, świętuje swoje 70-lecie. Z takich okazji warto spojrzeć wstecz i wspomnieć historię, a przed wszystkim dobre momenty. Jak napisała Y. Woon „Czasem trzeba obejrzeć się za siebie, by zrozumieć co niesie przyszłość”. 

W 1950 roku Wyższa Szkoła Handlowa, która powstała w 1947 roku we Wrocławiu, została przekształcona w państwową Wyższa Szkołę Ekonomiczną. W roku akademickim 1950/1951 funkcjonowały dwa wydziały: Wydział Finansowy i Wydział Planowania Przemysłu. Wtedy na wydziale Planowania Przemysłu zostało utworzonych 9 katedr, a wśród nich Katedra Statystyki. Przez 70 lat nazwa Katedry była doprecyzowywana (w zależności od bieżącego nurtu badań) przez dodanie dodatkowych określeń po spójniku i tj. Przetwarzania Danych, Cybernetyki Ekonomicznej, ale zawsze Statystyka była pierwszym jej członem. Obecna nazwa Katedry jest identyczna jak w momencie jej powstania. Zespół Katedry tworzyło wiele wybitnych osób o bardzo różnorodnych zainteresowaniach naukowych, których tutaj nie sposób wymienić. Niektórzy odchodzili by na przykład objąć kierownictwo czy pracować w innej katedrze, a liczba członków Katedry wahała się między 6, a 23 osoby. Historia Katedry jest bardzo bogata nie tylko w osiągnięcia naukowe, ale i organizacyjno-dydaktyczne. Dzięki inicjatywie prof. Walentego Ostasiewicza, zaangażowaniu prof. Zofii Rusnak oraz wielu pracowników Katedry możemy ją dokładnie poznać czytając dwie pozycje  Katedra Statystyki Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 1950-2000 (red. W. Ostasiewicz, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2000) oraz Katedra Statystyki Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 2000-2012 (red. Z. Rusnak, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2012). Jednak nieprzerwanie działalność naukowa Katedry była moderowana przez jej kierowników i zawsze dotyczyła zastosowania metod ilościowych w ekonomii.

Pierwszym kierownikiem Katedry Statystyki był mgr. inż. Jan Falewicz na stanowisku zastępcy profesora. Pan Profesor jako jeden z pierwszych w Polsce zainicjował współpracę z praktyką. Większość prac naukowych powstałych w tym okresie w Katedrze była poświęcona nowatorskim zastosowaniom metod statystyki matematycznej w badaniach zagadnień gospodarczych. Wtedy też prof. Jan Falewicz rozwijał autorską (zaproponowaną jeszcze przed wojną) teorię gospodarowania, w szczególności metodę badania gospodarności i rentowności przedsiębiorstw na podstawie znajomości funkcji kosztów (Rentowność, gospodarność, koszty. Przyczynek do teorii makroekonomii. Warszawa: PWN 1963). Do pierwszego grona pracowników Katedry należała prof. Stanisława Bartosiewicz (w tym czasie jako asystentka). Wspomnienia Pani Profesor z tamtych lat ze szczególnym uwzględnieniem relacji z prof. J. Falewiczem można przeczytać w artykule pt. Jak zostałam asystentką i nieco o skutkach tego wydarzenia, opublikowanym w Śląskim Przeglądzie Statystycznym z 2020 roku.

Prof. Jan Falewicz kierował Katedrą do 1960 roku, a następnym kierownikiem został prof. Zdzisław Hellwig (wtedy jeszcze doktor), który piastował to stanowisko do 1995 roku. Trudno byłoby wymienić wszystkie zagadnienia i obszary badawcze oraz prace im poświęcone autorstwa Pana Profesora. Syntetycznie rzecz ujmując, w swoich pracach dotyczących modelowania rozwoju społeczno-gospodarczego i prognozowania zagadnień gospodarczych, Profesor skupiał się na modelu ekonometrycznym, jego istocie, konstrukcji, doborze zmiennych i interpretacji.  Wyniki badań w obszarze wielowymiarowej analizy porównawczej i metod taksonomicznych zyskały rozgłos międzynarodowy, a Profesor wykorzystał je we współpracy z UNESCO. Prof. Z. Hellwig był inicjatorem powstania ośrodka obliczeniowego i orędownikiem wykorzystania komputerów do rozwiązywania zagadnień ekonomicznych. Profesor Hellwig zainspirował w Katedrze badania naukowe w zakresie oceny ryzyka ubezpieczeniowego. Więcej szczegółów na temat najważniejszych osiągnieć naukowych Profesora Hellwiga i jego biografia znajdują się w artykule autorstwa prof. Walentego Ostasiewicza (Profesor Zdzisław H. Hellwig. On the occasion of his 85th birthday. Silesian Statistical Review, 2011, Nr 9 (15), s. 57-67). Profesor Zdzisław Hellwig był osobowością naukową znaną poza granicami Polski, dlatego też swoje międzynarodowe przyjaźnie przekuwał we współpracę Katedry Statystyki z ośrodkami naukowymi z zagranicy. Szczególnie dwie inicjatywy współpracy międzynarodowej przetrwały do dzisiaj pielęgnowane przez kolejnych kierowników i pracowników zaprzyjaźnionych katedr. Pod koniec lat 60-tych XX wieku kontakty Profesora Zdzisława Hellwiga i Profesora Josefa Kozáka z Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Pradze przerodziły się z czasem w regularne spotkania naukowe statystyków z obydwóch ośrodków. Historię tej współpracy opisują prof. Richard Hindls, prof. Stanislava Hronová i dr Prokop Závodský w artykule Half a century of cooperation and friendship Department of Statistics, University of Economics, Prague and Wroclaw University of Economics and Business zamieszczonym w Śląskim Przeglądzie Statystycznym z 2020 roku.  Natomiast w 1980 roku, dzięki przyjaźni Profesora Hellwiga i Profesora Wolfganga Förstera zapoczątkowane zostały seminaria pracowników Katedry Statystyki i statystykami pracującymi na Uniwersytecie w Marburgu. Szczegółowe informacje dotyczące wspólnych seminariów naukowych opisuje prof. Karlheinz Fleischer w artykule In memory of Professor Wolfgang Förster and Professor Zdzislaw Hellwig zamieszczonym w Śląskim Przeglądzie Statystycznym z 2020 roku. Regularnie (począwszy od 13 seminarium) w Śląskim Przeglądzie Statystycznym zamieszczane są artykuły i rozszerzone streszczenia z wynikami prezentowanymi w czasie tych naukowych spotkań. 

W latach 1995-2012 kierowanie Katedrą spoczywało w rękach prof. Walentego Ostasiewicza. W tym czasie z inicjatywy Pana Profesora w Katedrze zapoczątkowane zostały badania zjawisk społecznych. W szczególności zagadnienia kwantyfikacji cech społecznych (w szczególności określenie i analiza czynników wywołujących stres tzw. stresorów) oraz pomiaru jakości życia (a także poziomu życia, warunków bytu, stanu zdrowia odczuć i przekonań). Istotnym aspektem badań Pana Profesora stało się badanie wpływu spójności społecznej na jakość życia. Pan Profesor jest znanym na arenie międzynarodowej naukowcem nie tylko z powodu badań dotyczących jakości życia, ale także jako twórca teorii zbiorów rozmytych. W tym obszarze badań aktywnie rozwijał współpracę z prof. Mario Fedrizzi z Uniwersytetu w Trento we Włoszech. Prof. W. Ostasiewicz zawsze miał wizję rozwoju badań naukowych w Katedrze. Inspirował pracowników Katedry do pracy naukowej nie tylko dotyczącej jakości życia, ale także różnorodnych obszarów miedzy innymi statystyki ubezpieczeniowej oraz badań sondażowych. Rozwijał kontakty naukowe nawiązane z ośrodkami zagranicznymi w Niemczech i Czechach oraz Słowacji. Zainicjował współpracę pracowników Katedry z pracownikami naukowymi z Włoch pod kierunkiem prof. Achille Vernizzi z Uniwersytetu w Mediolanie. Praca naukowa ma najlepsze możliwości rozwoju, wtedy gdy istnieje forum wymiany myśli i poglądów, a nie ma lepszego miejsca niż współpraca z pracownikami różnych ośrodków naukowych w ramach spotkań, seminariów i konferencji. Dlatego Pan Profesor z zaangażowaniem kontynuował i inicjował tego typu aktywność naukową. Z Jego inicjatywy, oprócz jednorazowych spotkań naukowych (z zaprzyjaźnionymi z Katedrą pracownikami Uniwersytetów Ekonomicznych w Katowicach, Krakowie, Poznaniu) powstały cykliczne konferencje. Od roku 1999 Katedra Statystyki organizuje międzynarodowe konferencje poświęcone jakości życia Quality of Life. Dzięki wsparciu prof. Wolfganga Glatzera z Uniwersytetu Goethego we Frankfurcie informacje o tych wydarzeniach były zamieszczane w biuletynach International Society for Quality of Life Studies (ISQOLS). W konferencji uczestniczyli znani eksperci zarówno z zagranicy jak i reprezentujący Szkołę Główną Handlową w Warszawie, Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wyższą Szkołą Menedżerską w Warszawie, Politechnikę Gdańską, Uniwersytet Wrocławski, Politechnikę Wrocławską oraz Urząd Statystycznym we Wrocławiu i wiele innych ośrodków. W 2005 roku dla uczczenia 80 urodzin prof. Z. Hellwiga została zorganizowana pierwsza w Polsce konferencja dotycząca statystyki aktuarialnej, w której udział wzięli niemal wszyscy znani polscy statystycy. Konferencja ta zainicjowała cykliczne ogólnopolskie konferencje  Zagadnienia aktuarialne – teoria i praktyka. Cykl ten Katedra Statystyki współorganizuje ze Szkołą Główną Handlową w Warszawie,  Uniwersytetem Warszawskim oraz Uniwersytetem Wrocławskim, przy współudziale Centrum Zastosowań Matematyki IM PAN, Politechniki Łódzkiej, Politechniki Warszawskiej, Polskiego Stowarzyszenia Aktuariuszy, Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Ponadto do chwili obecnej Katedra Statystyki współorganizuje z Wyższa Szkołą Ekonomiczną w Pradze oraz Uniwersytetem im. Mateja Bela w Bańskiej Bystrzycy międzynarodową konferencję Applications of Mathematics and Statistics in Economics. Umacnianie współpracy naukowej z zagranicznymi ośrodkami zostało docenione przez władze Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, które uhonorowały odznaczeniami za zasługi prof. Volkera Mammitzsch’a z Uniwersytetu w Marburgu i prof. Achille Vernizzi’ego z Uniwersytetu w Mediolanie. Profesor W. Ostasiewicz zwracał uwagę i inspirował kontakty naukowe z szeroko rozumianą statystyka publiczną (np. poprzez współpracę z Urzędem Statystycznym we Wrocławiu) i bardzo dbał o popularyzację statystyki (np. aktywnie organizował wykłady otwarte w ramach działalności Oddziału Wrocławskiego Polskiego Towarzystwa Statystycznego). Pan Profesor znany jest w wielu kręgach naukowych jako autor i redaktor wielu cenionych pozycji monograficznych, których nie sposób tutaj wymienić. Jako kierownik Pan Profesor bardzo dbał o aktywność publikacyjną wszystkich pracowników katedry. Między innymi z Jego inicjatywy powstała ciesząca się uznaniem seria wydawnicza „Statystyka i ryzyko” w ramach której publikowane są wyniki prac aktuarialnych nie tylko pracowników Katedry.

Po przejściu prof. W. Ostasiewicza na emeryturę kierownictwo na kolejne 3 lata (okres 2012-2015) zostało powierzone dr. hab. Zofii Rusnak prof. UE. W centrum zainteresowań naukowych Pani Profesor była ocena sytuacji ekonomicznej człowieka. W szczególności dotycząca porównań materialnych warunków bytu gospodarstw domowych należących do poszczególnych grup wyróżnionych ze względu na różne kryteria klasyfikacyjne. Celem badań stało się spojrzenie na zagadnienia pomiaru ekonomicznego aspektów dobrobytu społecznego szerzej niż tylko przez analizę wydatków konsumpcyjnych i przeciętnego dochodu oraz wskazanie grup potrzebujących wsparcia w formie pomocy społecznej. Głównym narzędziem pomiaru były badania sondażowe. Monografia pt. Statystyczna analiza dobrobytu ekonomicznego gospodarstw domowych została doceniona i nagrodzona w 2008 roku.  Pani Profesor zintensyfikowała i wzmocniła współpracę Katedry ze statystyką publiczną i popularyzację pojęć i metod statystycznych.

W ostatnich dekadach w Katedrze Statystyki kontynuowane są badania naukowe dotyczące trzech nurtów badań tj. jakości życia, analizy danych społeczno-gospodarczych i aktuariatu, co jest dowodem na to, że „decyzje podjęte w przeszłości kształtują naszą teraźniejszość” (D. Brown). Wielu autorów reprezentujących współpracujące na co dzień z Katedrą Statystyki ośrodki uhonorowało 70-lecie Katedry i w roku 2020 przesłało do jubileuszowego numeru Śląskiego Przeglądu Statystycznego  artykuły zawierające oryginalne i ciekawe wyniki badań naukowych. Z wielką wdzięcznością przyjęłam to tak miłe dla nas wyróżnienie.

Od 2015 roku Katedra została mi powierzona na kolejne lata. Zadanie niełatwe, ale dzięki kierunkom badań nakreślonym w ciągu 70 lat przez jej wspaniałych kierowników, które są  obecnie realizowanych przez katedralny zespół oraz wsparciu emerytowanych Profesorów i przyjaciół Katedry z Polski i zagranicy, z optymizmem patrzę w przyszłość, bo choć „przeszłości nie da się zmienić, ale przyszłość wygląda całkiem nieźle. Jest pełna nieskończonych możliwości” (T. Canavan).

Joanna Dębicka